ย่าเหล สุนัขทรงเลี้ยงใน ร.6

           ย่าเหลเป็นหมาพันทาง ขนยาวปุย สีขาว คางดำ เกิดในเรือนจำจังหวัดนครปฐม วันหนึ่งพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จตรวจเรือนจำ ได้ทอดพระเนตรเห็นลูกหมาตัวหนึ่ง ก็ตรัสชมว่าน่ารักน่าเอ็นดู เจ้าของจึงถวายให้ทรงรับมาเลี้ยงไว้ แล้วพระราชทานนามว่า ย่าเหล ย่าเหลเป็นสุนัขที่เฉลียวฉลาดแสนรู้ช่างประจบ ถวายความจงรักภักดี ในหลวงท่านเป็นอย่างยิ่งเสมือนเป็น ทหารรักษาพระองค์ จึงเป็นที่โปรดปรานมาก แต่ขณะเดียวกันก็สร้างความอิจฉาริษยา และชิงชังให้ข้าราชบริพารบางคนในราชสำนัก  พระบาทสมเด็จพระ มงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงเลี้ยงย่าเหลเป็นอย่างดี มีเงินเดือนพระราชทานให้ดูเหมือนจะดือนละ ๔๐ บาท เงินจำนวนนี้โปรดให้เก็บรวบรวมไว้ ถึง พ.ศ. ๒๔๕๕ โปรดให้นำเงินเดือนของย่าเหลที่สะสมไว้สมทบกับพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์สร้าง กุฏิถวายเจ้าอาวาสวัดพระปฐมเจดีย์ พระราชทานชื่อว่า "กุฎิย่าเหล" กุฎินี้ยังคงอยู่มาถึงปัจจุบัน เป็นกุฎิครึ่งตึกครี่งไม้อยู่ติดกับกุฎิศรีสุนทรนาฏ ซึ่งเป็นกุฎิเจ้าอาวาสวัดพระปฐมเจดีย์ในปัจจุบัน เมื่อมีการเรี่ยไรเงินสร้างเรือรบพระร่วงเมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๗ ก็ได้โปรดพระราชทานเงินเดือนของย่าเหล จำนวน ๑๐๐ บาท ไปสมทบซื้อเรือหลวงพระร่วง ย่าเหลจึงมีเข็มราชนาวีสมาคมแห่งกรุงสยาม ในพระบรมราชูปถัมภ์ห้อยคอเป็นสัญลักษณ์ว่าได้บริจาคเงินซื้อเรือหลวงพระร่วงด้วยเคยมีเจ้านายบางพระองค์ และข้าราชบริพารบางคนถูกย่าเหลกัด ต่อหน้าพระที่นั่ง ก่อให้เกิดความเจ็บแค้น แต่ก็ไม่สามารถทำอะไรได้ เมื่อพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 6 เสด็จพระราชดำเนินโดยลำพัง ไม่ทรงนำย่าเหลไปด้วยจึงเป็นโอกาสให้มหาดเล็กบางกลุ่มรุมทำร้ายเอา วันต่อมาขณะอยู่หน้าพระที่นั่ง ก็ถึงทีย่าเหลบ้าง มันกระโดดเข้ากัด และเห่าอย่างเกรี้ยวกราด กับผู้ที่เคยทำร้ายมัน ทั้งกัดทั้งเห่าแล้ววิ่งไปหาพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 6 วิ่งกลับไปกลับมาทำที่เป็นเชิงฟ้อง เมื่อพระองค์เข้าพระทัยก็กริ้ว และทรงบริภาษอย่างแรง ทำให้มหาดเล็กผู้นั้นได้รับความอับอายและเจ็บแค้นมากยิ่งขึ้นไปอีก  ย่าเหลมีนิสัยชอบหนีออกไปเที่ยว วันหนึ่งจึงมีผู้ไปพบย่าเหลนอนตายข้างกำแพงพระบรมมหาราชวัง ด้านวัดโพธิ์ ท่าเตียน ย่าเหลถูกปืนยิงจนตาย สันนิษฐานกันว่าคนที่ฆ่าย่างเหลต้องไม่ใช่มหาดเล็กธรรมดา เพราะคนที่มีปืนได้ต้องเป็นคนชั้น พระยาพานทอง หรือเจ้าพระองค์ใดพระองค์หนี่งการตายของย่าเหลนำความโทมนัสมาสู่พระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 6 อย่างมาก จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้จัดงานศพอย่างดี มีหีบใส่ศพ มีมหาดเล็กแต่งตัวเป็นสัตว์นานาชนิดเข้าร่วมขบวนแห่ด้วย ของชำร่วยที่แจกในงานศพคือผ้าเช็ดหน้าพิมพ์รูปย่าเหล มีตราวชิระที่มุมด้านขวา แล้วโปรดให้จัดการพระราชทานเพลิงศพที่ลานหน้าองค์พระปฐมเจดีย์ ปัจจุบันหีบทองลายสลักบรรจุศพย่าเหลยังคงเก็บรักษาไว้ที่พิพิธภัณฑ์วัดพระ ปฐมเจดีย์ ซึ่งอยู่ที่ชาลาหน้าพระวิหารหลวง ทางด้านซ้ายของพระร่วงโรจนฤทธิ์ พร้อมกันนี้ก็ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างอนุสาวรีย์ขึ้น หล่อด้วยทองแดง ประดิษฐ์ไว้หน้าพระตำหนัก ชาลีมงคลอาสน์ในพระราชวังสนามจันทร์ จังหวัดนครปฐม

พระราชนิพนธ์คำไว้อาลัย ย่าเหล